2016-03-26

Soms gebeurt het dat een bijzonder object dat je ooit eens verkocht hebt, weer terugkeert in je winkel. Dat is nu het geval met een zeer bijzonder 18e-eeuws zakhorloge door Pieter Swaan. Verder: een bijzondere chatelaine en een horloge van de grote maker Baillon. Dick Verburg, onze horloge- en klokkenkenner, vertelt.

Zakhorloge Pieter Swaan
Dick Verburg: ‘Het is een groot plezier om dit zakhorloge weer in de zaak te hebben. Rond 1750 was dit het beste wat je qua horloges in Amsterdam kon krijgen. De kast, het binnenwerk: alles is ongelooflijk gedetailleerd en rijk uitgewerkt. Dat is niet zo gek, want de grote Amsterdamse klokken- en horlogemaker Pieter Swaan maakte het uurwerk en de van oorsprong Zwitserse Maurice – specialist in drijf- en ciseleerwerk – de kast. De voorstelling is een emotioneel moment in de Ilias: Hector die afscheid neemt van zijn vrouw Andromache om te gaan vechten voor de eer van de familie. Zij probeert hem tevergeefs tegen te houden. Dit zakhorloge is zo mooi, het verveelt geen seconde!’

Chatelaine met hondjes
‘Dit is een leuke puzzel. De prachtige chatelaine met mythologische voorstellingen zelf komt duidelijk uit de Franse Régence (1715-1730). Dat is bijvoorbeeld te zien aan de schelpen, een populair motief in die tijd. Maar de signetten – de hondjes – zijn Brits Chelsea-porselein en komen weer uit de periode rond 1770. Horen ze nou wel of niet bij elkaar? Ja en nee. We hebben deze chatelaine in de huidige vorm gekocht. Waarschijnlijk is dat iemand rond 1770 een al bestaande chatelaine heeft gekocht en daar zelf de signetten aan heeft toegevoegd. Punt is dat signetten – eigenlijk net als bedels aan armbanden – daar ook voor zijn bedoeld: het persoonlijk maken van een juweel. De eigenaar koos ook zelf de graveringen in de zegels, bijvoorbeeld. De Dalmatiër-hondjes zijn erg leuk: op een staat Fidèle (trouw) geschreven, want daar staan ze om bekend. De Chelsea-porseleinfabriek werd rond 1743-45 opgericht door twee Fransmannen, de een was zilver- en de ander was goudsmid.’

Volks tafereel op een horloge van een 'koninklijke' maker
‘Een voorstelling ‘naar Teniers’, zoals dat heet. Huiselijke, volkse taferelen als deze worden zo genoemd omdat de Zuid-Nederlandse barokschilder David Teniers de Jongere erin excelleerde. Maar hoe eenvoudig de voorstelling ook is, de maker is van een heel ander niveau: Jean-Baptiste Baillon, die onder meer ‘horloger’ en ‘premier valet de chambre’ van koningin Maria Leczinska, echtgenote van koning Lodewijk XV, en ‘horloger’ en van Marie Antoinette toen ze nog ‘dauphine’, kroonprinses, was. Aangezien de Baillons een dynastie van horlogemakers vormen, meerdere Jean-Baptiste geheten, is het belangrijk het horloge goed te dateren. Dat kan bij deze heel makkelijk: de taferelen ‘naar Teniers’ komen uit rond 1750. Horloges en klokken van Baillon bevinden zich in musea over de hele wereld.’